هر وقت بیماری با تورم ناحیه صورت مواجه می شود و پس از بررسی های پزشکی به وی اطلاع داده می شود که مبتلا به سنگ غده بزاقی است با تعجب می پرسد مگر اینجا هم سنگ ایجاد می شود؟

اصولا سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا در بین عموم مردم شناخته شده و به اصطلاح جا افتاده است. قبل از اینکه به توضیح در این مورد بپردازیم باید بدانید که در هر بخشی از بدن که مایعی جریان دارد احتمال رسوب مواد معدنی و ایجاد سنگ نیز وجود دارد. برای درک بهتر نحوه ایجاد سنگ‌غده بزاقی و راه های درمان آن ابتدا توضیحات کوتاهی در مورد آناتومی و بافت شناسی آن ضروری است.

غدد بزاقی به دو نوع غدد بزاقی کوچک و بزرگ تقسیم می شوند. غدد بزاقی بزرگ یا ماژور شامل ۳ جفت غده هستند که در ناحیه گردن قرار دارند. غدد بزاقی کوچک یا مینور به صورت کانون های پراکنده از سلول‌های تولید کننده بزاق هستند که در تمام مسیر مخاط دستگاه تنفسی و گوارشی تا ناحیه حنجره قرار دارند. غدد بزاقی بزرگ شامل غده پاروتید یا بناگوشی، غده زیرفکی و غده زیر زبانی است که در هر طرف گردن و فک قرار دارند.

غده پاروتید یا بناگوشی

غده پاروتید بزرگترین غده بزاقی است که در ناحیه زاویه فک تحتانی قرار داشته و بوسیله مجرایی که مانند یک لوله بزاق را به داخل دهان در ناحیه داخل گونه در برابر دندان های آسیای بزرگ فک بالا خالی می کند قرار دارد.این غده همان بخشی است که در دستور سفارش کله و پاچه طرفداران زیادی دارد. با توجه به اینکه مسیر تخلیه بزاق از غده بزاقی بناگوشی به داخل دهان به صورت افقی بوده و به طرف پایین شیب دارد و از طرفی بزاق تولید شده در این غده رقیق است ، احتمال ایجاد سنگ در این غده زیاد نیست. برعکس غده بزاقی پاروتید یا بناگوشی محل شایع عفونت است که در کودکی بوسیله عفونت های ویروسی مانند اوریون ملتهب و متورم می شود و در سالمندان و یا افراد دیابتی دچار عفونت باکتریایی می شود.

غده بزاقی ساب مندیبولار یا زیرفکی

دومین غده بزاقی بزرگ بوده و زیر تنه استخوان فک تحتانی قرار دارد. مجرای این غده به کف دهان باز می شود و مسیر تخلیه بزاق این غده برخلاف جاذبه و رو به بالاست و با توجه به اینکه ترشحات این غده غلیظ تر است احتمال ایجاد سنگ در این غده بیشتر از بقیه غدد بزاقی است.

غده بزاقی زیرزبانی

سومین غده بزاقی بزرگ که از همه کوچکتر است غده بزاقی زیرزبانی است که در کف دهان قرار دارد.

کارکرد غدد بزاقی

همانطور که از نامشان پیداست وظیفه غدد بزاقی تولید بزاق است که برای نرم و لغزنده کزدن غذا و همچنین شروع هضم غدا از داخل دهان ساخته می شود. بزاق به جز این حاوی عوامل ضدمیکروبی است و تا حدودی خاصیت ضدعفونی کننده دارد.

علل ایجاد سنگ غده بزاقی

با توجه به وجود بزاق داخل غده و مجرای غده بزاقی که عمدتا از مایع تشکیل شده است هر عاملی که سبب کم آبی بدن شود با افزایش غلظت بزاق منجر به رسوب مواد و ایجاد سنگ می شود . مصرف برخی داروها هم سبب افزایش غلظت بزاق می شود . از دیگر علل ایجاد سنگ کند شدن جریان بزاق در غده است که ممکن است ناشی از ضربه به مجرای غده و تنگی مجرا یا اثر فشاری بافت های اطراف بر مجرا باشد.سابقه عفونت غده بزاقی نیز ممکن است سبب تنگی مجرای غده بزاقی شود. در مواردی نیز تنگی مجرا مادرزادی است.

علامت هاب سنگ غده بزاقی

بس از تشکیل سنگ در مجرای غده تخلیه بزاق سخت تر شده و در صورت مصرف غذاهای تحریک کننده مانند ترشیجات ترشح بزاق تشدید می شود ولی بدلیل انسداد مجرا ، بزاق داخل بافت غده تجمع پیدا کرده و سبب تورم غده می شود و با افزایش تورم و فشار بر جدار غده بزاقی درد ایجاد می شود. با پایان یافتن غذا خوردن بزاق به تدریج از کنار سنگ عبور کرده و تورم غده کاهش می یابد. در صورت انسداد شدید ممکن است باکتری ها از داخل دهان به مجرای غده بزاقی راه پیدا کرده و سبب عفونت بافت غده بزاقی شوند.

درمان سنگ غده بزاقی

در صورتی که سنگ داخل بافت غده بزاقی باشد درمان جراحی و خارج کردن تمام بافت غده بزاقی است. برای این جراحی نیاز به برش جراحی به طول حدود ۱۰ سانتی متر روی گردن بیمار است .
در مواردی که سنگ داخل مجرای غده بزاقی باشد و بتوان سنگ را هنگام معاینه لمس نمود درمان خارج کردن سنگ از راه داخل دهان است.